Dlaczego więcej OZE i spadek cen energii nie pociąga za sobą niższych rachunków za prąd?

Trzeci raport Centrum Strategii Rozwojowych dotyczący transformacji energetycznej stawia dość kontrowersyjną tezę: większy udział OZE w miksie energetycznym wcale nie oznacza niższych rachunków za prąd. Wszystko dlatego, że cenę energii w dużym stopniu determinują systemowe koszty jej przesyłu, bilansowania i subsydiowania. Przyjrzyjmy się bliżej temu zagadnieniu i wnioskom zawartym w raporcie „Zielony Rachunek Sumienia: prawdziwe koszty transformacji energetycznej – przyszłość cen energii i naszych rachunków”.

Spis treści:

1. Ceny prądu w Polsce i Unii Europejskiej
2. Polska transformacja na koszt firm
3. Ceny energii spadają – ale nie koszty systemowe
4. Inwestycje w infrastrukturę a ceny taryf
5. Rekomendacja Centrum Strategii Rozwojowych na przyszłość

Ceny prądu w Polsce i Unii Europejskiej

Ceny prądu dla gospodarstw domowych w całej Unii Europejskiej w 2022 roku wynosiły średnio blisko 350 euro/MWh. W 2024 roku były znacznie niższe – średnio 242 euro/MWh. Na tle innych krajów Polska wypada korzystnie. Średnia cena prądu wynosiła w minionym roku 216,10 euro/MWh. Dla porównania:

• w Niemczech 390,4 euro/MWh,
• W Wielkiej Brytanii 371,90 euro/MWh,
• w Czechach 371,1 euro/MWh, 
• we Francji 304,80 euro/MWh, 
• we Włoszech 311,90 euro/MWh,
• w Hiszpanii 215,70 euro.

Niższe ceny odnotowano natomiast m.in. w Hiszpanii (215,70 euro/MWh), Słowacji (197,20 euro/MWh) czy Grecji (221,70 euro/MWh).

Tak zróżnicowana sytuacja cenowa odbiorców indywidualnych wynika z różnych mechanizmów ochronnych przyjętych w poszczególnych państwach członkowskich. Tam, gdzie osłoną objęci są odbiorcy indywidualni – gospodarstwa domowe mają niższe ceny prądu. Natomiast w zamożniejszych państwach, gdzie odbiorcy indywidualnie decydują się wziąć na siebie ciężar transformacji – ceny prądu dla przemysłu są niższe.

Polska transformacja na koszt firm

W Polsce najbardziej obciążone transformacją są małe przedsiębiorstwa, choć nawet duże firmy przemysłowe pomimo ulg i preferencji płacą więcej niż inne państwa członkowskie. Dlaczego? Tempo, w jakim wzrastają koszty i ich struktura są nieco inne niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. W krajach, gdzie ceny za prąd są najwyższe dla gospodarstw domowych, stosuje się mechanizmy redystrybucyjne. Część obciążeń przenoszona jest właśnie na odbiorców indywidualnych, aby chronić przemysł. W Polsce jest odwrotnie, co też sprawia, że rachunki odbiorców indywidualnych są niższe. Ciężar zielonej transformacji spoczywa na odbiorcach instytucjonalnych.

Ale pojawia się jeszcze jedna trudność w Polsce, wynikająca z obranego modelu. Jak wyjaśniają autorzy raportu, to małe firmy ponoszą największy koszt usług sieciowych, ze względu na konstrukcję taryf: 

„Opłata stała powiązana z mocą przyłączeniową jest relatywnie wysoka dla małych odbiorców o niskim wolumenie zużycia […]. Średni jednostkowy koszt dystrybucji jest siedmiokrotnie wyższy dla małej firmy niż dla dużego zakładu przemysłowego”.

Ceny energii spadają – ale nie koszty systemowe

Jak wynika z danych Towarowej Giełdy Energii S.A. (TGE) przytoczonych w raporcie Centrum Strategii Rozwojowych, w minionym roku całkowity koszt zakupu energii na rynku hurtowym wyniósł około 72 mld złotych. Ale nie jest to cena ostateczna. Do tej kwoty doliczone zostały jeszcze:

• 372 mld złotych kosztów dystrybucji,
• 4,53 mld złotych kosztów bilansowania systemu,
• 6,1 mld złotych opłaty mocowej,
• 0,8 mld złotych opłaty kogeneracyjnej,
• 1 mld złotych za certyfikaty pochodzenia,
• 0,1 mld złotych opłat przejściowych.

W tym roku konieczne będzie doliczenie do tej puli opłat OZE za funkcjonowanie systemu aukcyjnego. W 2024 roku ich nie było ze względu na wysokie ceny energii. 

Inwestycje w infrastrukturę a ceny taryf

Do 2028 roku polscy operatorzy sieci dystrybucyjnej planują inwestować 72,6 mld złotych w infrastrukturę. Z kolei Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE) kolejne 64 mld złotych do 2034 roku. Oznacza to wzrost kosztów utrzymania i amortyzacji, a co za tym idzie – także taryf dystrybucyjnych. 

Dla porównania, jak czytamy w raporcie Centrum Strategii Rozwojowych, w 2020 roku wydano na infrastrukturę 6,3 mld złotych. Zwiększenie wydatków na jej dostosowanie jest więc trudne do przeoczenia. Działania te są jednak niezbędne, ze względu na starzenie się sieci (modernizacja jest konieczna co 15–20 lat) i nowe przyłącza OZE.

Rekomendacja Centrum Strategii Rozwojowych na przyszłość

Aby zielona transformacja była postrzegana przez społeczeństwo jako proces ważny i dla nich korzystny w długiej perspektywie, konieczne jest ograniczenie i uczciwe rozłożenie kosztów. Autorzy raportu zalecają:

• Uwzględnianie pełnych kosztów systemowych w ocenie zielonej transformacji.
• Zachęty do inwestycji uwzględniające długoterminowe korzyści.
• Planowanie inwestycji w infrastrukturę sieciową na podstawie rzeczywistych potrzeb.
• Weryfikacja kosztów i struktury taryfowej.
• Reforma mechanizmów wsparcia dla OZE (m.in. wyeliminowanie przyznawania wsparcia w okresach cen ujemnych).
• Wspieranie rozwoju OZE poprzez uproszczenie formalności, skrócenie czasu inwestycji, zmniejszenie kosztów transakcyjnych.
• Poprawa elastyczności zużycia energii (np. taryfy dynamiczne, preferencyjne).
• Elektryfikacja przy uwzględnieniu profilu zużycia energii.
• Wzmocnienie mechanizmów wspierających moce dyspozycyjne.

Źródła:

1. Europena Commission, Quarterly report on European electricity markets, Market Observatory for Energy DG Energy Volume 17 (issue 4, covering fourth quarter of 2024), https://energy.ec.europa.eu/document/download/139371bf-b50b-4fd4-afd1-761b782a0703_en?filename=Quarterly%20report%20Q4%202024%20Electricity.pdf, dostęp: 30.06.2025 r.
2. Centrum Strategii Rozwojowych, „Zielony Rachunek Sumienia: prawdziwe koszty transformacji energetycznej – przyszłość cen energii i naszych rachunków”, https://fundacjacsr.pl/wp-content/uploads/2025/06/CSR_Raport_Zielony_rachunek_sumienia_S.pdf, dostęp: 30.06.2025 r.